I. Ý nghĩa, mục đích, yêu cầu của cuộc bầu cử:
1. Ý nghĩa:
- Cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XIII và đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2011 – 2016 sẽ được tiến hành vào cùng một ngày – Ngày 22 tháng 5 năm 2011.
- Cuộc bầu cử diễn ra trong thời điểm Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng vừa kết thúc thắng lợi; toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta đang ra sức phấn đấu triển khai thực hiện các nhiệm vụ mà Cương lĩnh chính trị (bổ sung, phát triển năm 2011) và Nghị quyết Đại hội XI đã đề ra. Công cuộc đổi mới toàn diện trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội đã và đang thu được những thành tựu quan trọng, nhưng cũng phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức. Bối cảnh quốc tế và khu vực có những thuận lợi và khó khăn đan xen; các thế lực thù địch chưa từ bỏ âm mưu chống phá chế độ, cản trở sự nghiệp đổi mới của nhân dân ta. Tình hình đó đòi hỏi toàn Đảng, toàn quân và toàn dân ta phải ra sức phấn đấu, đoàn kết thống nhất, chung sức đồng lòng, tận dụng mọi thời cơ, thuận lợi, vượt qua khó khăn, thách thức, đưa đất nước phát triển nhanh và bền vững.
- Cuộc bầu cử lần này là dịp để tiếp tục xây dựng, củng cố và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, nhằm thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XI, đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới; xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh; phát huy dân chủ và sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc; phát triển kinh tế nhanh, bền vững; nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân; giữ vững ổn định chính trị - xã hội; tăng cường hoạt động đối ngoại; bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ; tạo nền tảng để đến năm 2020 nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại.
- Vì vậy, việc lựa chọn, bầu ra những người tiêu biểu về đức, tài, xứng đáng đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của nhân dân trong Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ mới là một nhiệm vụ trọng tâm của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân trong năm 2011.
2. Mục đích:
- Cuộc bầu cử lần này là nhằm để cử tri lựa chọn được những người có đủ đức, tài, xứng đáng đại diện cho các tầng lớp nhân dân tham gia vào các cơ quan quyền lực Nhà nước, đại diện cho nhân dân tại Quốc hội - cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất; bầu ra các đại biểu đại diện cho nhân dân địa phương tại Hội đồng nhân dân cấp thành phố, cấp xã, thị trấn - cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương trong nhiệm kỳ 2011 - 2016.
3. Yêu cầu:
- Theo quy định của Hiến pháp và pháp luật hiện hành, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ra Nghị quyết công bố tổ chức cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XIII và đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2011 - 2016 vào ngày Chủ nhật, 22 tháng 5 năm 2011, đây là năm đầu tiên cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội và bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp được thực hiện trong cùng một ngày, đó thực sự là ngày hội của toàn dân.
- Quá trình tiến hành phải bảo đảm dân chủ, đúng pháp luật, an toàn, tiết kiệm để cuộc bầu cử hoàn thành thắng lợi.
II. Vị trí, vai trò của Quốc hội và Hội đồng nhân dân:
1. Vị trí, vai trò của Quốc hội:
- Chế độ chính trị của Việt Nam là Cộng hòa xã hội chủ nghĩa, mang bản chất dân chủ sâu sắc, là cơ sở nền tảng để toàn thể nhân dân làm ăn sinh sống, xây dựng, phát triển và bảo vệ đất nước vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Nhân dân ta lập nên Nhà nước, trong đó có Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp để đại diện cho nhân dân quản lý, điều hành đất nước và địa phương, bảo đảm cho tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân. Hiến pháp năm 1992 của nước ta khẳng định: “Nhân dân sử dụng quyền lực nhà nước thông qua Quốc hội và Hội đồng nhân dân là những cơ quan đại diện cho ý chí và nguyện vọng của nhân dân, do nhân dân bầu ra và chịu trách nhiệm trước nhân dân”.
- Quốc hội là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất, cơ quan duy nhất có quyền lập hiến và lập pháp; quyết định những chính sách cơ bản về đối nội và đối ngoại, nhiệm vụ kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh của đất nước, những nguyên tắc chủ yếu về tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước, về quan hệ xã hội và hoạt động của công dân; thực hiện quyền giám sát tối cao với toàn bộ hoạt động của Nhà nước.
- Quốc hội nước ta đã liên tục trải qua 12 khóa hoạt động phục vụ nhân dân, đóng góp to lớn vào những thắng lợi của sự nghiệp cách mạng đất nước hơn 65 năm qua. Trong công cuộc đổi mới, Quốc hội đã nâng cao chất lượng tổ chức và hoạt động, đáp ứng yêu cầu phát triển của xã hội, nhất là khi nước ta hội nhập kinh tế quốc tế; và trước tình hình hiện nay, tiếp tục đặt ra những yêu cầu mới cao hơn đối với tổ chức và hoạt động của Quốc hội khóa XIII.
2. Vị trí, chức năng, nhiệm vụ của Hội đồng nhân dân:
- Hội đồng nhân dân là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của nhân dân, do nhân dân địa phương bầu ra, chịu trách nhiệm trước nhân dân địa phương và cơ quan nhà nước cấp trên.
- Hội đồng nhân dân quyết định những chủ trương, biện pháp quan trọng để phát huy tiềm năng của địa phương, xây dựng và phát triển địa phương về kinh tế - xã hội, củng cố quốc phòng, an ninh, không ngừng cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân địa phương, làm tròn nghĩa vụ của địa phương đối với cả nước.
- Hội đồng nhân dân thực hiện quyền giám sát đối với hoạt động của Thường trực Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân, Toà án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân cùng cấp; giám sát việc thực hiện các nghị quyết của Hội đồng nhân dân; giám sát việc tuân theo pháp luật của cơ quan nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, đơn vị vũ trang nhân dân và của công dân ở địa phương.
- Với vị trí, vai trò rất quan trọng của Quốc hội, Hội đồng nhân dân trong bộ máy Nhà nước và xã hội như vậy nên thực hiện tốt cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XIII và đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2011 – 2016 là tiếp tục phát huy dân chủ, tham gia xây dựng Nhà nước.
- Riêng thành phố An Lạc, do tiếp tục thực hiện thí điểm việc không tổ chức Hội đồng nhân dân quận, huyện, phường nên chỉ bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XIII, đại biểu Hội đồng nhân dân thành phố khóa IX và đại biểu Hội đồng nhân dân xã, thị trấn nhiệm kỳ 2011 - 2016.
III. Một số quy định cần nắm vững và thực hiện nhằm phát huy dân chủ trong cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XIII và đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2011 - 2016:
1. Về nguyên tắc bầu cử:
- Việc bầu cử đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân nước ta được tiến hành theo nguyên tắc phổ thông, bình đẳng, trực tiếp và bỏ phiếu kín, thể hiện bản chất dân chủ của Nhà nước ta.
+ Phổ thông (hay còn gọi là phổ thông đầu phiếu), là nguyên tắc nhằm đảm bảo để công dân nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, không phân biệt dân tộc, nam nữ, thành phần xã hội, tín ngưỡng, tôn giáo, trình độ văn hoá, nghề nghiệp, thời hạn cư trú, đủ mười tám tuổi trở lên đều có quyền bầu cử và đủ hai mươi mốt tuổi trở lên đều có quyền ứng cử đại biểu Quốc hội, Hội đồng nhân dân theo quy định của pháp luật. Yêu cầu của nguyên tắc này là Nhà nước phải bảo đảm để cuộc bầu cử thực sự trở thành một cuộc sinh hoạt chính trị rộng lớn, tạo điều kiện thuận lợi để công dân thực hiện quyền bầu cử của mình, bảo đảm tính dân chủ, công khai và sự tham gia rộng rãi của các tầng lớp nhân dân.
- Nhà nước bảo đảm để cuộc bầu cử thực sự trở thành một cuộc sinh hoạt chính trị rộng lớn, tạo điều kiện thuận lợi để công dân thực hiện quyền bầu cử của mình, bảo đảm tính dân chủ, công khai và sự tham gia rộng rãi của các tầng lớp nhân dân trong ngày bầu cử: Ngày bầu cử là ngày chủ nhật, được Ủy ban Thường vụ Quốc hội ấn định và công bố chậm nhất là 105 ngày trước ngày bầu cử; các tổ chức phụ trách bầu cử được thành lập công khai, có sự tham gia của đại diện các cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội và đoàn thể nhân dân; việc bỏ phiếu bắt đầu từ 7 giờ sáng đến 19 giờ trong ngày, Tổ bầu cử có thể quyết định cho bắt đầu sớm hơn nhưng không được trước năm giờ sáng hoặc kết thúc muộn hơn nhưng không được quá mười giờ đêm; công dân cư trú thường xuyên hoặc tạm trú đều được ghi tên vào danh sách cử tri; danh sách cử tri được niêm yết công khai chậm nhất là 35 ngày trước ngày bầu cử; danh sách những người ứng cử cũng được lập và được niêm yết công khai chậm nhất là 20 ngày trước ngày bầu cử để cử tri tìm hiểu và lựa chọn; việc kiểm phiếu được tiến hành tại phòng bỏ phiếu ngay sau khi cuộc bỏ phiếu kết thúc. Việc kiểm phiếu phải được tiến hành công khai có sự chứng kiến của đại diện cử tri; phóng viên báo chí và đại diện người ứng cử được chứng kiến việc kiểm phiếu.
+ Bình đẳng là nguyên tắc nhằm bảo đảm để mọi công dân đều có cơ hội ngang nhau khi tham gia bầu cử; thể hiện trên các điểm sau: Mỗi cử tri chỉ được ghi tên vào danh sách cử tri ở một nơi cư trú; mỗi người chỉ được ghi tên ứng cử, tự ứng cử ở một đơn vị bầu cử; mỗi cử tri chỉ được bỏ một phiếu bầu.
+ Trực tiếp là nguyên tắc bảo đảm cho cử tri trực tiếp thể hiện ý chí của mình qua phiếu bầu, trực tiếp bầu ra đại biểu của mình mà không qua một cấp đại diện cử tri; thể hiện qua các quy định: Cử tri trực tiếp đi bầu cử, tự bỏ phiếu vào thùng phiếu; trường hợp không thể tự viết phiếu bầu có thể nhờ người khác viết hộ, nhưng phải tự mình bỏ phiếu, người viết hộ phải giữ bí mật phiếu bầu của cử tri; nếu cử tri khuyết tật không tự bỏ phiếu bầu có thể nhờ người khác bỏ phiếu vào thùng phiếu; trường hợp cử tri ốm đau, già yếu, khuyết tật không thể đến phòng bỏ phiếu được thì Tổ bầu cử mang thùng phiếu phụ và phiếu bầu đến chỗ ở của cử tri để cử tri thực hiện quyền và nghĩa vụ của mình.
+ Bỏ phiếu kín là nguyên tắc nhằm đảm bảo khách quan trong việc lựa chọn của cử tri. Phiếu bầu của cử tri được bảo đảm bí mật, khi cử tri viết phiếu bầu không ai được đến gần, kể cả cán bộ, nhân viên các tổ chức phụ trách bầu cử; không ai được biết và can thiệp vào việc viết phiếu bầu của cử tri; cử tri viết phiếu bầu trong buồng kín và bỏ phiếu vào thùng phiếu.
2. Tiêu chuẩn đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân:
- Đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân là người đại diện cho ý chí, nguyện vọng của nhân dân; là người thay mặt nhân dân thực hiện quyền lực nhà nước trong Quốc hội, trong Hội đồng nhân dân. Vì vậy, đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân có những tiêu chuẩn sau đây:
* Tiêu chuẩn Đại biểu Quốc hội:
- Trung thành với Tổ quốc và Hiến pháp nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, phấn đấu thực hiện công cuộc đổi mới, vì sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, làm cho dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh;
- Có phẩm chất đạo đức tốt, cần kiệm liêm chính, chí công vô tư, gương mẫu chấp hành pháp luật; kiên quyết đấu tranh chống mọi biểu hiện quan liêu, hách dịch, cửa quyền, tham nhũng và các hành vi vi phạm pháp luật;
- Có trình độ và năng lực thực hiện nhiệm vụ đại biểu Quốc hội, tham gia quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước;
- Liên hệ chặt chẽ với nhân dân, lắng nghe ý kiến của nhân dân, được nhân dân tín nhiệm;
- Có điều kiện tham gia các hoạt động của Quốc hội.
* Tiêu chuẩn Đại biểu Hội đồng nhân dân:
- Trung thành với Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, phấn đấu thực hiện công cuộc đổi mới đất nước và xây dựng, phát triển địa phương;
- Có phẩm chất đạo đức tốt, gương mẫu chấp hành pháp luật, tích cực đấu tranh chống mọi biểu hiện quan liêu, hách dịch, cửa quyền, tham nhũng, lãng phí và các hành vi vi phạm pháp luật khác, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân;
- Có trình độ và năng lực thực hiện nhiệm vụ đại biểu Hội đồng nhân dân, có khả năng tuyên truyền, vận động gia đình và nhân dân thực hiện chính sách, pháp luật; am hiểu tình hình kinh tế - xã hội để tham gia quyết định những vấn đề quan trọng ở địa phương;
- Liên hệ chặt chẽ với nhân dân, lắng nghe ý kiến của nhân dân, được nhân dân tín nhiệm;
- Có điều kiện tham gia các hoạt động của Hội đồng nhân dân.
3. Về cơ cấu, số lượng, phân bổ đại biểu:
- Thực hiện đảm bảo tiêu chuẩn đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân, đồng thời có cơ cấu hợp lý về số đại biểu là người công tác ở cơ quan Đảng, nhà nước, lực lượng vũ trang, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân; bảo đảm số lượng đại biểu chuyên trách theo quy định của pháp luật; có tỷ lệ hợp lý đại biểu của các dân tộc thiểu số, các tôn giáo, đại biểu nữ, đại biểu trẻ tuổi, đại biểu là các nhà khoa học, trí thức, văn nghệ sĩ, đại biểu xuất thân từ công nhân, nông dân, doanh nhân tiêu biểu thuộc các thành phần kinh tế. Tổng số đại biểu Quốc hội khóa XIII không quá 500 người, mỗi tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có ít nhất 3 đại biểu cư trú và làm việc tại địa phương, số đại biểu tiếp theo được tính theo số dân và đặc điểm của mỗi địa phương, trong đó thành phố Hồ Chí Minh được bầu là 30 đại biểu. Đại biểu Hội đồng nhân dân cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có từ 50 đến 85 đại biểu; riêng Thủ đô Hà Nội và các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có trên 3 triệu người được bầu không quá 95 đại biểu. Đại biểu Hội đồng nhân dân cấp xã có từ 25 đến 35 đại biểu; thành phố Hồ Chí Minh có 63 xã, thị trấn sẽ bầu 1.982 đại biểu Hội đồng nhân dân cấp xã.
4. Đơn vị bầu cử và số người ứng cử ở đơn vị bầu cử:
- Đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân được bầu theo đơn vị bầu cử. Ở mỗi đơn vị bầu cử đại biểu Quốc hội chia thành nhiều khu vực bỏ phiếu; mỗi đơn vị bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân chia thành một hoặc nhiều khu vực bỏ phiếu; mỗi khu vực bỏ phiếu có từ 300 - 4.000 cử tri. Khu vực bỏ phiếu bầu cử đại biểu Quốc hội đồng thời là khu vực bỏ phiếu bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp. Tổng số đơn vị bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XIII của cả nước là 183, trong đó thành phố Hồ Chí Minh là 9 đơn vị bầu cử; thành phố có 32 đơn vị bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân thành phố khóa IX.
- Số người ứng cử đại biểu Quốc hội ở mỗi đơn vị bầu cử phải nhiều hơn số đại biểu được bầu ở đơn vị đó, nếu đơn vị bầu cử được bầu ba đại biểu thì số người trong danh sách ứng cử phải nhiều hơn số đại biểu được bầu ít nhất là hai người. Trong trường hợp khuyết người ứng cử vì lý do bất khả kháng thì do Hội đồng bầu cử quyết định. Số người ứng cử đại biểu Hội đồng nhân dân ở mỗi đơn vị bầu cử phải nhiều hơn số đại biểu được bầu ở đơn vị đó ít nhất là hai người, trừ trường hợp khuyết người ứng cử vì lý do bất khả kháng theo hướng dẫn của Chính phủ.
5. Về tuyên truyền, vận động bầu cử:
- Người có tên trong danh sách những người ứng cử đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân có quyền vận động bầu cử thông qua việc gặp gỡ, tiếp xúc với cử tri hoặc thông qua các phương tiện thông tin đại chúng theo quy định của pháp luật để báo cáo với cử tri dự kiến việc thực hiện trách nhiệm của người đại biểu nếu được bầu làm đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân. Việc gặp gỡ, tiếp xúc cử tri do Ban thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tổ chức.
- Việc vận động bầu cử được tiến hành dân chủ, bình đẳng, đúng pháp luật và bảo đảm trật tự, an toàn xã hội và phải kết thúc trước khi bắt đầu cuộc bỏ phiếu 24 giờ.
- Cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XIII và đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2011 - 2016 thành công sẽ là một thắng lợi của toàn Đảng, toàn dân ta trong sự nghiệp đổi mới đất nước. Để góp phần vào thắng lợi đó, cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân Thành phố phải ra sức chuẩn bị và tiến hành cuộc bầu cử, nhất là thực hiện tốt quyền và nghĩa vụ công dân, bảo đảm cho cuộc bầu cử được tiến hành thực sự dân chủ, bình đẳng, đúng pháp luật, an toàn, tiết kiệm và thực sự là ngày hội của toàn dân.